Milton Friedman İle ‘Bir Şey Yapmama’ Özgürlüğü Üstüne
‘Özgürlük’ dediğimiz şey, tam olarak nedir? Birinin boğulduğunu görürsek, onu kurtarmakla mı görevliyizdir? Yoksa kurtarmama gibi bir özgürlüğümüz var mıdır? ‘İyilik’ yapmakla yükümlü olsak, bu tüm toplumun ortak refahı için iyi bir şey olmaz mıydı? Günah işlemeyi yasaklayamaz mıyız? Nobel ödüllü ünlü ekonomist Milton Friedman cevaplıyor…
“BİR ŞEY YAPMAMA” ÖZGÜRLÜĞÜ
SEYİRCİ: Seyirciler arasındaki avukatlar adına bir soru sormak istiyorum. Bu akşam özgürlük hakkında çok konuştunuz. Bana öyle geliyordu ki konuşulan daha çok, bir insanın “davranmama özgürlüğü” ve ayrıca “hareket özgürlüğü”. Piyasadaki başarısızlıklardan bahsederken benim aklıma şöyle bişey geldi. Hukuk dersinde gördüğümüz “yükümlülük”lerle ilgili bir konu.. Tipik bir örnek, “iyi insan paradoksu”. Ben tek başıma bir sahilde yürüyorum ve boğulan birini görüyorum. Toplumun beni, o insanı kurtarmakla görevlendirmeye hakkı var mı? Diğer bir deyişle, ben, bişey yapmamakta özgür müyüm? Benim sormak istediğim soru, Mr. Friedman, hangi durumlarda, devlet, bir insanı görevlendirebilir?
FRIEDMAN: Yaptığın değişime dikkat et. Toplumla başladın devletle bitirdin. Bu ikisi eşanlamlı mı?
SEYİRCİ: Bu, cevabı önceden belirlenmiş, bir soru.
FRIEDMAN: Aynen öyle. Geri gidelim… Bu sorduğun çok temel bir soru. Hukuki kısmını bir kenara bırakalım…
Sorduğun şey, özgürlük hangi durumlarda geçerli? Bir insan günah işlemekte özgür mü? Sorduğun soru şu: ben senin kötü bir şey yaptığını görürsem, seni durdurmamakta özgür müyüm?
Eğer senin gerçekten kötü birşey yaptığının farkındaysam cevap, “hayır”. Özgürlüğün cevabı ise “bunu bilmiyoruz”.
Biz kimiz ki yanımızdaki insanı yargılayacağız? “Seni ikna etmeye çalışabilirim ama seni zorlayamam” cümlesi mantıklıdır çünkü bilgimiz sınırlıdır.
Kötülük yoktur diye bir şey demiyoruz. Dediğimiz; kendimizin doğru olup olmadığımızı bilmiyoruz.
Sahilde yürürken bu adamı görüyorsun… Kim, nasıl, bu adamı zorla o boğulanı kurtarmaya zorlayabilir? Ve onu zorlamak doğru mu? Bu kolay cevabı olan bir soru değil.
Özgürlük istiyoruz çünkü: birincisi, doğru olup olmadığımızı asla bilemeyiz. Bu sebeple başkalarına kendi görüşlerimizi zorla dayatamayız.
İkincisi, gerçekten önemli olan, bireyin kendi değerleri ve inançları. Eğer günah işlemekte özgür değilsen, namuslu olmakta da özgür değilsin. Eğer bir kişi, iki davranış arasında seçim yapmakta özgür değilse, ‘namus’ anlamsız kalıyor. O, boğulan insanı kurtarırsa, sen ve ben o adamı çok iyi bir insan olarak görebiliriz. Toplumdaki değerler ile bu görüşümüzü ona gösteririz.
İyi bir toplumda, o boğulanı kurtarmak isteyen bir sürü insan olur. Ama bu, “İyi bir toplum yaratmak için güç kullanacağız. Ve o boğulanı kurtarması için bir insanı zorlayacağız” demekten çok farklı.
Bu, senin sorunun yasal kısmını cevaplıyor mu bilmiyorum ama ahlaki kısmını cevaplıyor.
Kaynak: Libertypen
Çeviri: Tolga Mercan
Seslendirme: Semih Bedir
