Konu hakkında daha derinlemesine bilgi sahibi olmak isteyenler aşağıdaki bağlantıları takip edebilirler;
Behavioral Economics (playlist): Heuristics, cognitive biases, public choice– oh my! Watch the entire series to learn more about behavioral economics at http://hayekandchill.com/economics/
Predictably Irrational (book): From drinking coffee to losing weight, from buying a car to choosing a romantic partner, we consistently overpay, underestimate, and procrastinate. Yet these misguided behaviors are neither random nor senseless. They’re systematic and predictable—making us predictably irrational.
Economics Made Easy (playlist): Want to learn more about how the economy works? Check out our playlist for videos on immigration, the minimum wage, and much more!
Karar Almada Hörüstiklerin Rolü
Modern ekonominin mucizelerinden biri tüm bu sunduğu çeşitliliktir. Ayakkabıları ele alalım. İnsanlar ayakkabıyı on binlerce yıl önce icat ettiler. Ayakkabı icat edildiğinden bu yana çok fazla değişiklik geçirmedi. Bununla birlikte, ayakkabılar her ne kadar basit olsalar da neredeyse sayılmayacak çeşitliliktedir.
O kadar çok çeşit vardır ki yüzlerce insanla bir konser salonunda yer alabilir ve hala özgün tarzda bir ayakkabı giyiyor olabilirsiniz.
İnsanlar farklı farklıdır ve çeşitlilik sadece ayakkabılarla sınırlı değildir. Bu durum kalemden ve tencere setinden tutun bilgisayar ve arabalara kadar her şey için geçerlidir.
Fakat çeşidin bol olması bir seçim paradoksuna yol açar. En iyi seçeneği aramanın maliyeti onun faydasını aşacak kadar çok seçenek olduğunda, rasyonel bir seçim nasıl yapılabilir?
Aslında iki karar verdiğimize dikkat edin.
Birincisi, daha iyi bir ayakkabıyı aramayı sürdürme ya da durma kararıdır. İkincisi ise aramayı tamamladıktan sonra verilen alım kararıdır. Bir noktada, bakılan seçeneklerin dışında daha iyilerinin olduğu bilindiği halde yeterince iyi bir çift ayakkabı bulunduğundan, aramayı sürdürmek akıllıca olmayacaktır.
İnsanlar bunu her zaman yapar. Tüm kolejleri araştırmadan kolej seçeriz, tüm bekarlarla randevuya çıkmadan eşimizi seçeriz, olası tüm açık pozisyonlara ya da tüm evlere göz atmadan ev alırız ve iş seçeriz. Bir noktadan sonra aramayı sürdürmenin irrasyonel olduğunu aslında biliriz.
Tüm seçenekleri görmeksizin rasyonel bir alım kararı vermek nasıl mümkün olur? İnsanlar daha iyi seçenekleri bulma şanslarını arttırmak için düşük maliyetli kısayollar geliştirmişlerdir. Bu kısayollar Hörüstik (heuristic) olarak adlandırılmaktadır. Bakılabileceğinden daha fazla seçenekle karşı karşıya kalındığında, Hörüstikler iyi seçenekleri kötü seçeneklerden ayırt etmekte insanlara yardımcı olurlar.
Mesela, farz edelim ki, bir kolej seçmek istiyoruz, binlerce seçenek var ve her biri başka konularda iyiler. Tüm kolejlerin tüm önemli niteliklerini araştırmak için yıllarca çalışmak gerekir. Tüm kolejlerin detaylı bilgilerini içeren bir kitap alsak bile, bu detaylar muhtemelen kitabı bitirene kadar değişir.
Peki, rasyonel bir karar vermek nasıl mümkün olacak?
Koleje giden tanıdıklarımıza danışmak bir seçenektir. Onlara neden o koleji seçtiklerini sorarız. Böylece bu insanları kendimize vekil kılmış oluruz. Bir karara varmak için onların tecrübelerinden yararlanırız.
Kendi deneyimimizin de onlarınkine benzemesini umarız.
Bir diğer kullanışlı hörüstik de aşina olduğumuz seçeneklere kıyasla alternatifleri değerlendirmektir. İnsanlar bu hörüstiği eşlerini seçmekte sıklıkla kullanırlar. Evliliğe uygun tüm insanların niteliklerini karşılaştırmaya çalışmaktansa, birini seçer, onunla ara sıra randevulaşırız.
Daha iyisini bulana kadar bu kişi ile randevuya çıkarız. Daha iyisi ile de daha da iyisini bulana kadar randevuya çıkarız. Bunu, daha fazla aramaya değmeyeceği düşüncesine varana kadar sürdürürüz, sonra da randevuya çıktığımız kişiyle evleniriz. Bu hörüstik daha kullanışlıdır çünkü iki şeyi karşılaştırarak hangisinin daha iyi olduğuna karar vermek, büyük bir seçenekler kümesi içinden en iyisini bulmaya çalışmaktan daha kolaydır.
Seçim eylemi maliyetli bir hal aldığında bir seçme problemiyle karşı karşıya kalınır.
İnsanlar, kendi tecrübelerini ve çevresindekilerin tecrübelerini kullanarak, onlara daha rasyonel kararlar almaya yardımcı olan, hörüstikleri ve kısayolları geliştirmişlerdir. Bu sadece, ekonomi dediğimiz bu kompleks ağda kararlar vermek için insanların birbirine nasıl güvendiğini gösteren bir örnektir.
Kaynak:LearnLiberty.org
Konuşmacı: ErikaGrace Davies / Antony Davies
Çeviri: Mehmet Doğan
Redaksiyon: Seçkin Sosyal
