Konu hakkında daha derinlemesine bilgi sahibi olmak isteyenler aşağıdaki bağlantıları takip edebilirler;
- Government Handouts Hurt Business Like They Hurt You (Article): Article by Matt Mitchell on the the Dinosaur Wars and rent seeking.
- Dinosaur Wars (Documentary): Documentary on the “Dinosaur Wars” from PBS.
- Rent Seeking (Encyclopedia entry): Concise explanation of “rent seeking” from Prof. David Henderson.
- The Political Economy of the Rent-Seeking Society (Article): Anne Kreuger’s scholarly article where she coined the term, “rent seeking”.
DİNOZOR SAVAŞLARI: REKABET TÜKENDİĞİNDE
Hiç dinozor savaşlarını duymuş muydunuz? Hayır, bu terim t-rex’in stegosaurus ile kozlarını paylaşması anlamına gelmiyor. Bazı bilim adamları ün, servet ve dinozor kemiği arayışında kirli bir rekabete girişmişlerdi. “Dinozor savaşları” bu anlama geliyor.
Sizi Otneil Marsh ve Edward Cope’la tanıştırayım. Bu iki 19. yüzyıl paleontoloğu kendi dönemlerinin en saygı duyulan ve başarılı dinozor avcıları. Yaptıkları buluşlarla toplumdan çok fazla takdir topladıkları gibi süreç içerisinde büyük bir araştırma bütçesini de elde etmiş oldular. İlk zamanlarda aralarındaki rekabet bilim açısından oldukça yararlıydı. İkisi de birbirini daha çok çalışmaya sevk ediyor ve ikisi de diğerinin hatasını hızlı bir şekilde göz önüne seriyordu. Zaman geçtikçe aralarındaki rekabet, iyi niyetlilikten uzaklaşmaya başladı. 1890 yılı itibariyle bu yarış tam anlamıyla yıkıcı hale gelmişti. İki paleontoloğun ekibi, aynı bölgede yaptıkları kazılar sırasında işi birbirlerine taş fırlatmaya kadar vardırdılar.
İddiaya göre iki taraf da diğer grubun bölgeye erişimini engellemek uğruna önemli bölgeleri dinamitle tahrip etti. Sayısını hâlâ bilmediğimiz, paha biçilemez numuneleri gömdüler veya ortadan kaldırdılar. Bir zamanlar onları bilimi geliştirmeye yönlendiren bu rekabet, şimdi birbirlerinin kuyusunu kazmaya yarıyordu. İşte hikayelerinin tam da bu noktası bize ekonomi ile ilgili bir ders verebilir. Yenilik ve gelişim için hayati öneme sahip olan rekabet, hangi koşullar altında zararlı hale gelir?
Rekabet, insanların rakiplerini silmek için sahtekarlığa veya güce başvurduğunda zararlı olmaya başlar. Bir ekonomist; bu iki adamın rekabetin konusu olan işe zarar vererek, bu iki adamın doğal olmayan şekilde yükselmeye çalıştığını söyleyebilir. Başka bir ifadeyle, bu iki adamın adil olmayan yollarla üstünlük kurmaya çalıştığını söyleyebiliriz.
Günümüz ekonomisinde büyük firmaların birbirlerinin işlerini baltalamak için dinamit patlattığına pek rastlanmaz, zaten bunu yapmalarına gerek de yoktur. Bunun yerine devlet tarafından onlara sağlanan gücü kullanma imkanları vardır. Ekonomistler “rant” kavramı ile tekelcilik yoluyla kâr elde etmeyi ifade etmektedir. Devletten ekonomik imtiyaz talep etmek ise “rant arayışı” olarak adlandırılır. Rant arayışı, birçok insanın daha önce hiç duymadığı ancak muhtemelen en önemli ekonomik terimdir. Günümüzde ekonominin her alanında rant arayışı vardır. Ne zaman ki büyük kuruluşlar ve diğer çıkar grupları devletten imtiyaz talep ederse orada bir rant arayışı var demektir. Bunu yaparlar, çünkü devletin onlara gerçekten çok sayıda ayrıcalık tanıdığı sıkça görülen bir şeydir. Goldman Sachs, City Group ve GM gibi bazı firmalar devlet tarafından bol kepçe dağıtılan ayrıcalıklara sahip olmuşlardır. Tarım endüstrisinin önde gelenleri gibi bir diğer gruba ise tarımsal ödeneklerden imkanlar sunulmuştur. Bunun yanında Hollywood’daki prodüksiyon şirketleri hem eyalet çapında hem de yerel olarak hatrı sayılır vergi ayrıcalıklarından faydalanmıştır.
İmtiyazlara dayalı ekonomilerde rant arayışı ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar, rant arayışının ekonomiye verdiği devasa zararı kanıtlıyor. Kaynakların boşa harcanmasına, girişimciliğin önünün kesilmesine ve verimsiz teknolojiler üzerinde saplanıp kalmamıza neden oluyor. Hepsini bir kenara bırakalım, bu başından adaletsiz bir sistem. Bu sistem, şirketlerin müşteri memnuniyeti sayesinde değil, politik bağlantıları sayesinde başarı kazanmasını sağlıyor. Dinozor savaşları gibi rant arayışı da adil bir yarışın çirkin bir hale dönüşmesi ve bozulmasıyla sonuçlanır ve gelişime ayakbağı olur.
Kaynak: Learnliberty.org
Konuşmacı: Dr. Matthew Mitchell / George Mason University
Çeviri: Işık Cemre Güngör
Redaksiyon: Bünyamin Aydın
