Konu hakkında daha derinlemesine bilgi sahibi olmak isteyenler aşağıdaki bağlantıları takip edebilirler;
Top Three Myths about the Great Depression and the New Deal (video): Professor Steve Davies explains common myths about the Great Depression and what actually happened.
What is the Gold Standard? – Learn Liberty (video): The Great Depression marked the beginning of the end of the gold standard. In this video, Professor Lawrence White explains what a gold standard is and why it’s more stable than fiat money.
What Ended the Great Depression? (FEE article): Professor Burton Folsom challenges the idea that World War II ended the Great Depression.
ABD Ekonomi Tarihi VII: Büyük Buhran’ın Sebepleri ve Etkileri
Brian Domitrovich:
1929 – 1940 arası Büyük Buhran, bu ulusun ekonomik olarak gerçekten zorlandığı bir zamandı. Büyük Buhran’ın iki tane ayırt edici özeliği vardı; şiddeti ve uzunluğu. O zamana kadar ya da o zamandan beri bir ekonomik kriz bu denli zor veya uzun olmadı. Bugün Büyük Buhran’a neyin sebep olduğu hakkında tartışmalar devam etmektedir.
Bazıları, artan gelirin ve gelir dağılımındaki eşitsizliğin rol oynadığını söylüyor, fakat eşitsizliğin daha şiddetli olduğu tarihin diğer periyodlarında ekonomik durgunluk olduğu kaydedilmemiştir. Diğerleri 1920’lerdeki otomotiv ve sinema gibi müşteri odaklı işlere yönelim nedeniyle artan müşteri borcunu işaret etmektedir. Ancak, ekonomi daha önceki yenilik dalgalarına karşı çökmemiştir. Yine de bazıları, spekülatörlerin stok almak için aldığı ve sadece stok fiyatları yükselmeye devam ederse ödeyecekleri kazanç kredilerini işaret ediyor. Ama stoklar 1929’ların sonlarında çöküşe uğrasalar da 1930’un ilk yarısında tekrar yükseldiler. Ancak bundan sonra ekonomi, borsanın ardından serbest düşüşe geçti, yani borsa kayıpları da Büyük Buhran’ı açıklamıyor.
Büyük Buhran’ın nedenlerinin bankalarda ve parasal sistemde bulunabileceğini söyleyen diğer düşünce okulları da var. 1929’dan 1933’e kadar Amerika’da 10 binin üzerinde banka başarısız oldu. Bazıları bundan basit bir paniğin sorumlu olduğunu iddia ediyor. Birkaç banka iflas etmeye başladı ve herkes aceleyle birikimlerini çekti. Bu da bankaların geniş çapta çöküşüne sebep oldu. Bazıları da bankaları çökerten kredi daralmalarının sebebi olarak Amerikan Merkez Bankası’nın cimriliğini işaret ediyor. Başka bir görüşe göre de Haziran 1930’da Kongre tarafından onaylanan gümrük vergisi (Smooth-Hawley Tariff), Almanya’nın ABD’den 20 yıl önce 1. Dünya Savaşında aldığı onarma kredisi borçlarının ödenmesini zorlaştırmıştır ve bu bankacılık sistemini kırılma noktasına getirip Büyük Buhran’ı küresel bir olay haline getirmiştir.
Bu teorilerden hangisi doğru olursa olsun, Buhran’ın son derece şiddetli olduğu tartışılmazdı. Ekonomik verim en büyük düşüşünü yaşayarak %25’e indi. İşsizlik %25’e ulaştı ve buna sonradan işsiz kalan ya da öncesinden çok daha düşük ücret alan çalışanlar dahil değil. Ulusal bankaların %40’ı battı ve malların fiyatları da düştü. Bu da üreticiler, özelikle çiftçiler için mallarının beklediklerinden daha az getirisi olduğu anlamına geldi. Satışları maliyetleri karşılamadığı için çiftçiler ve iş kurumları üretimden kaçınmaya başladılar.
Bilim adamlarının Büyük Buhran hakkında açıklamaya çalıştıkları diğer bir mesele ise, şiddetinin sebeplerinin yanı sıra, sıra dışı uzunluğunun sebepleriydi. Buhran’ın en ciddi olduğu zaman 1929-33 yılları arasıydı fakat sonrasında toparlanma o kadar zayıf ve yetersizdi ki 1930’lu yılların tümü Buhran yılları olarak anıldı. 1930’ların ortalarında bir ekonomik büyüme olmasına rağmen 1937-38 sırasında ortaya çıkan gerileme Buhran’ın başlangıcı kadar kötüydü. Bütün bir 10 yıl boyunca, borsa 1920’lerdeki hâline hiç dönemedi.
Bazılarına göre Büyük Buhran, Başkan Franklin D. Roosevelt’in Yeni Düzen programı yüzünden bu kadar uzun sürdü. Bu programda ekonomiyi canlandırmak adına milyonlarca dolar ve milyonlarca çalışan insan kullanıldı. Günümüzde bu tür girişimlere, adını zamanın ekonomisti John Maynard Keynes’den alan, Keynesçilik deniyor. Bu Yeni Düzen programlarına hükümetin yeni ve yoğun iş düzenlemeleri eşlik ediyordu.
Bazı iddialara göre Roosevelt’in Yeni Düzen programları, eksik ve istikrarsız toparlanmanın nedeniydi çünkü büyük hükümet harcamaları ve külfetli kurallar işçileri tembelliğe, iş kurumlarını yatırım yapmamaya itti. Bu görüşe göre Roosevelt’in programlarının bir itme-çekme etkisi oldu; bazıları toparlanmaya teşvik ederken bazıları engel oldu. Tarihçiler hâlâ Büyük Buhran’ın nedenleri ve şiddeti hakkında fikir ayrılığına düşseler de Amerika’nın refah 1920’lerinden sonraki 10 yıl boyunca zarar gördüğü konusunda hemfikirler.
Konuşmacı: Brian Domitrovic
Çeviri: Büşra Aslan
Redaksiyon: Seçkin Sosyal
Kaynak: LearnLiberty.org
