FAHİŞ FİYAT UYGULAMASI YASAKLANMALI MIDIR?
Kasırga şehrinizi vurdu ve elektrikler kesildi. Çocuğunuz şeker hastası ve onun ilaçlarını soğuk tutmak için elektriğe ihtiyacınız var. Çaresizsiniz, ama şansınız varmış. Elimde 800 dolar değerinde sizin kesenize uygun bir jeneratör var. Tek sorun şu: Ben bu ürünü 800’e değil 1300’e satmak istiyorum. Yönetmeliklere göre benim bu fahiş fiyat teklifim Amerika’nın 34 eyaletinde yasaklanmış durumda. Fahiş fiyat uygulaması, belirli malzemelerin fiyatlarının acil durumlarda aşırı derecede artırılmasıdır. Böyle bir fiyat teklifinde bulunduğumda yasaların bana nasıl bir yaptırım uygulayacağı açıktır.
Her ne kadar bu konuda yasanın ne dediği açık olsa da, fahiş fiyat uygulaması ahlaki açıdan tartışmalıdır. Bu yapılan ahlaksızca mıdır? Öyle veya değil, peki yasaklanmalı mıdır? İşin ahlaki kısmına biraz değinelim. Böyle bir durumda 1300 dolar istemek yanlış mıdır? Elbette bu ürünü 800 dolara almayı daha çok tercih ederdiniz ama 1300 dolar istememin o kadar da ahlaksızca olmadığını gösteren üç sebebim var. Birincisi, hatırlatırım ki, bu ürünü 1300 dolara benden satın almak zorunda değilsiniz. Eğer fiyat fazla geliyorsa ürünü almayıp yolunuza devam edebilirsiniz. Ama bu parayı ödeyecekseniz jeneratörün 1300 dolardan daha değerli ve verimli olduğunu düşünüyorsunuz demektir.
Başka bir deyişle, aldığınız verdiğinizden daha değerli olduğu için bu alışverişten kârlı çıkıyorsunuz. İkincisi: Ürünü 800 dolara satmak isteseydim ne olacağını düşünün. Jeneratöre ihtiyacı olan tek kişi siz değilsiniz. Fiyat daha ucuz olsaydı jeneratör bulabilir miydiniz, yoksa birileri onu çoktan kapmış mı olurdu?
Yüksek fiyatların satıcının cebine giren paradan daha fazla topluma yararı var, bu da üçüncü madde. Fahiş fiyat, alıcının ve satıcının davranışlarını değiştirir. Alıcılar açısından bakarsak, yüksek fiyatlar talebi azaltır ve ihtiyatlı olmaya teşvik eder ve şu soruyu sormamızı sağlar: Bir jeneratöre ya da bir otel odasına gerçekten ihtiyacım var mı? Ya da bunlar olmadan da yapabilir miyim? Böylece eldeki kaynaklar korunmuş olur; bu ürünü gerçekten ihtiyacı olan insanlar daha fazla para ödeyerek satın alır. Satıcılar açısından bakarsak, yüksek fiyatlar o bölgeye daha fazla ürün getirmeye teşvik eder. Fırtınadan önce 800 dolar olan bir jeneratörün fırtınadan sonra 1300 dolara satılması, satıcıların jeneratörleri ihtiyaç olmayan bölgelerden ihtiyacı olan bölgelere taşımasını teşvik eder. Böylece gerekli ürünlerden en çok ihtiyacı olanlar yararlanır.
Bu sebeplerin tamamı şaşırtıcı bir sonuç ortaya çıkarıyor. 1300 doları ödeyemeyen biri bile bu fiyata jeneratör satılan piyasadan faydalanmaktadır. Kazanç miktarı rekabeti tetikler, arzı artırır ve fiyatlar otomatik olarak cebe uygun hale gelir. Fahiş fiyat uygulaması yasal olsa birçok insanın yüksek fiyatları karşılayamayacağı doğrudur. Ancak şunu da kendinize sorun: Alternatifi daha mı iyidir? Çünkü fahiş fiyatlar yasaklandığında bu sefer mallar ilk gelene verilecektir. Sosyal adalet fikrini savunuyorsanız, sizce bu daha adil bir yöntem midir?
Bu uygulamanın ahlaksızca olduğu fikrinden şüphe etmek için gerçekten iyi sebepler mevcut. İkna olmadığınızı, fahiş fiyatın sömürücü ve yanlış olduğunu düşünmeye devam ettiğinizi varsayıyorum. Peki bu uygulama yasaklanmalı mıdır? Cevap şu ki; bu uygulama ahlaken yanlış olsa bile kesinlikle yasaklanmamalıdır. Burada bir ahlaki yanlış olduğunu düşünüyorsanız bunun nedeni, insanların acziyetinden faydalanmanın yanlış olduğu fikridir. Ancak en son isteyeceğiniz şey, aciz durumdaki insanlara daha da çok zarar gelmesidir. Unutulmamalı ki, fahiş fiyatların ortaya çıkmasının tek nedeni, bir felaket sonrasında bazı ürünlere talebin artması ya da talebi karşılayacak ürün miktarının yetersiz olmasıdır.
Fahiş fiyat karşıtı yasalar oluşan kıtlığın çözümüne hiçbir katkıda bulunmazlar. Tam tersine kaynakların korunması ve üretimin artması için teşvik edici nedenleri yok ederler. Yani fahiş fiyat uygulamasının ahlaken yanlış olduğunu düşünsek bile söylediğimiz mantıken geçersizdir . Yasak, en çok yardıma muhtaç olan insanlara zarar vermektedir.
Kaynak: Learnliberty.org
Konuşmacı: Prof. Matt Zwolinski / University of San Diego
Çeviri: Mehmet Dinç
Redaksiyon: Bünyamin Aydın
